Mika 50 ya UHURU na Hali ya Utafiti wa Kilimo

Awamu ya kwanza ya uongozi katika Tanzania iliyo huru ilitimiza jukumu lake la kuleta tija katika sekta ya kilimo kwa kujenga vituo zaidi vya utafiti. Sera na mtazamo katika nyanja ya utafiti ilifanyiwa mabadiliko makubwa kwa lengo la kutatua matatizo ya wakulima wadogo wazalendo, wakulima  wa  kati na wakulima wenye mashamba makubwa. Vituo kadhaa vilivyoanzishwa kipindi hiki ni KATRIN (1963, mpunga), Uyole (1970, mazao mbalimbali), Hombolo (1972, mtama) na Naliendele (1972, korosho, mbegu za mafuta). Mfumo mzima wa utafiti uliathiriwa na tukio la ghafla la kuvunjika kwa Jumuiya ya Afrika Masharika (East African Community, EAC) mnamo mwaka 1977, ambapo kabla ya kuvunjika kwake baadhi ya shughuli za utafiti muhimu kwa nchi wanachama ziliratibiwa na Taasisi ya Utafiti wa Kilimo na Misitu ya Afrika Mashariki (East African Agricultural and Forestry Research Organisation-EAAFRO) iliyokuwa imeanzishwa mwaka 1948 jijini Nairobi. Kituo cha Kibaha kilianzishwa na EAC mwaka 1970 kwa ajili ya kuratibu utafiti wa miwa kwa nchi za Afrika Mashariki.

Mara baada ya kuvunjika kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki taasisi ya kitaifa ya utafiti wa kilimo (Tanzania Agricultural Research Organisation, TARO) pamoja na ile ya utafiti wa mifugo (Tanzania Livestock Research Organisation, TALIRO) ziliundwa kwa sheria ya bunge Na….ya mwaka…... Pia, kituo cha Utafiti cha Uyole (Uyole Agricultural Centre, UAC) na  kituo cha Utafiti wa Viuatilifu katika Ukanda wa Kitropiki (Tropical Pesticides Research Institute, TPRI) zilifanywa taasisi zinazojitegemea chini ya wizara yenye dhamana ya Kilimo ambayo iliendelea kuwa mwangalizi mkuu wa shughuli za utafiti katika sekta hiyo. Kabla ya kuvunjika kwa jumuiya ya Afrika Mashariki ,TPRI ilikuwa miongoni mwa vituo vya mwanzo kabisa vilivyoanzishwa na Waingereza wakati wa kipindi cha utawala wao. Chini ya muundo huu mpya wa utafiti uliofanywa na Serikali ya Awamu ya Kwanza, tafiti mbalimbali muhimu katika sekta ya kilimo zilifanyika na kutoa matokeo muhimu yaliyotumika kuongeza  uzalishaji. Miongoni mwa matokeo muhimu ya wakati huo ni pamoja na kuzalishwa kwa mbegu mpya za mazao mbalimbali zilizoboreshwa kama zilivyoorodheshwa kwenye Kiamb. Na. 5; sambamba na teknolojia husishi za mbinu bora mbalimbali za ukuzaji wa mazao. 

Katika kipindi cha kwanza cha Serikali ya Awamu ya Pili (1985-1990), mabadiliko katika mfumo wa utafiti yalifanyika ambapo TARO na TALIRO (na baadaye UAC) zilivunjwa mwaka 1989 na utafiti ukaanza kusimamiwa moja kwa moja na Wizara yenye dhamana ya kilimo kupitia Idara ya Utafiti na Mafunzo ikiongozwa na kamishna. Idara hii mpya ilijumuisha utafiti wa mazao na mifugo chini ya Wizara ya Kilimo na Maendeleo ya Mifugo na iliundwa sambamba na mfumo wa kanda saba za utafiti. Mwaka 2001 utafiti wa mazao na mifugo ulitenganishwa na kila moja ikawa chini ya wizara zenye dhamana ya kilimo au mifugo. Kwa upande wa kilimo, utafiti ukawa chini ya Idara ya Utafiti na Mafunzo ikiongozwa na mkurugenzi (DRT). Mwaka 2007 majukumu ya utafiti na mafunzo yalitenganishwa na kuunda Idara ya Utafiti na Maendeleo chini ya mkurugenzi. Mwaka mmoja baadaye shughuli za utafiti na mafunzo ziliunganishwa tena na kuunda Idara ya Utafiti na Mafunzo chini ya mkurugenzi. Hata hivyo muundo huu haukudumu kwani mwaka mmoja baadaye utafiti na mafunzo vilitenganishwa tena na kuunda idara ya sasa inayoshughulikia utafiti wa kilimo, yaani Idara ya Utafiti na Maendeleo (Division of Research and Development, DRD) ikiongozwa na mkurugenzi chini ya Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika.

Serikali Yatangaza Mikakati ya kukabili Uhaba wa Sukari

Serikali imechukua hatua madhubuti ili kukabiliana na hali mbaya ya uhaba wa sukari nchini unaosababisha bei kupanda, na kuhakikisha kuwa upungufu wa sukari  kwenye soko la ndani na bei yake inathibitiwa, hayo yalisemwa na Waziri wa Kilimo Chakula na Ushirika Profesa Maghembe, taarifa yake iliyosomwa na Kaimu Katibu Mkuu Geoffrey Kirenga mbele ya nyombo nya habari.

Alisema serikali imeruhusu ununuzi wa tani 120,000 kutoka nje kuingia soko la ndani, sukari hii itafutiwa ushuru wa forodha ili bei yake ilingane na ile ya sukari inayozalishwa ndani ya nchi.

Pia serikali imeamua kufuatilia kwa karibu zaidi uzalishaji na usambazaji wa sukari kutoka viwandani hadi ngazi ya Wilaya, katika kuhakiki kuwa ufuatiliaji unafanikiwa kuanzia sasa kila kiwanda kinatakiwa kuwasilisha serikalini kupitia Bodi ya Sukari,  uzalishaji wake wa kila siku pamoja na taarifa zinazohusu kila mnunuzi, jina la Kampuni namba ya simu ya mkononi ya mwenye kampuni hiyo na  kiasi alichouziwa kwa siku hiyo.

Hatua nyingine ni kufahamu namba za gari yaliyopakia sukari, mwenye gari, wilaya atakayosambaza sukari hiyo na tarehe atakayofika Wilaya husika.

 Makatibu Tawala wa Wilaya zote pia watatakiwa kuleta taarifa hizo wizarani  kila siku kuhusu sukari iliyoingia Wilayani kwao na  kiasi kilichoingi.

Taarifa hiyo pia itatakiwa  kuonyesha sukari imenunuliwa  toka kampuni gani pamoja na vielelezo ikijumuisha namba ya gari na simu ya mwenye gari.

Mkakati mwingine wa serikali wasambazaji wa sukari kutoka viwandani walete Serikalin  kila siku kiasi cha sukari walichopokea kutoka kiwandani pamoja na jina la kiwanda

Ripoti hiyo iataonyesha nani aliuziwa, kampuni na simu ya kiongozi mkuu wa kampuni, kiasi alichouziwa kama ni magunia mangapi ya ujazo au uzito wa kiasi gani, ataisambaza sukari wilaya gani na atafika wilayani lini.

Mfanyabiashara yeyote atakayekiuka utaratibu huu au kushindwa kutoa  taarifa sahihi atafutiwa leseni yake mara moja na serikali itachukua hatua za ziada kama itakavyoona inafaa.

Serikali Haitamvumilia Mfanyabiashara yeyote Atakayesafirisha Sukari kwa Magendo – Waziri Maghembe

Waziri wa Kilimo Chakula na Ushirika Profesa Jumanne Maghembe  amekutana na wazalishaji na wasambazaji wa sukari  na kuwaagiza kuacha mara moja kusafirisha sukari kwa njia ya magendo na kuiuza nchi za jirani kwani kufanya hivyo ni kukiuka sheria za nchi.

Waziri Maghembe alisema si vyema hata kidogo kwa wazalishaji kuzalisha sukari na kisha kuiuza kwa magendo nje ya nchi kwani huo si utaratibu na ni kukiuka sheria na masharti ya leseni walizopewa.

Waziri Maghembe aliwaambia wazalishaji hao kuwa uzoefu aliokuwa nao ni kuwa sukari imepanda kwa kiwango cha juu. Alitoa mfano wa Mkoani Kilimanjaro wiki mbili zilizopita hali ilikuwa mbaya zaidi kwani sukari ilikuwa haipatikani kabisa na kuongeza kuwa matatizo ya kusari kuadimika na inapopatika inauzwa kwa bei ya juu kwa sababu ya wazalishaji na wasambazaji kutokuwa waaminifu kwa Serikali iliyowapa leseni na kuwajengea mazingira mazuri ya wao kuiongoza Sekta ndodo ya Sukari.

Waziri Maghembe alisema wiki hii alifanya ziara katika masoko kadhaa, Jijini  Dar es Salaam katika Wilaya ya Temeke, ambapo katika maduka mengi sukari ilikuwa ikiuzwa kwa Shilingi 2,600 kwa Kilo moja na mfuko mmoja wa Kilogramu 50 ulikuwa ukiuzwa kati ya Shilingi 85,000 na Shilingi 105,000.

Waziri Maghembe aliwaambia wazalishaji hao kuwa hali imekuwa hivi kwa sababu Serikali iliamua kwa dhati kulinda soko la ndani na ilifanya hivyo kwa nia nzuri kwa kuwa katika nchi kama Tanzania ambayo sekta binafsi inaendelea kukua ni vyema kulinda viwanda vya ndani na kuonya kuwa kama Wazalishaji hao wakiendelea na hali hii basi Serikali itafikiria utaratibu mwingine.

“Haiwezekani Watanzania wanunue sukari kwa foleni, hii haikubaliki na kamwe Serikali haiwezi kuangalia mambo yakiwa yanaharibika kwa kiwango hiki, ni lazima wazalishaji na wasambazaji muhakikishe Watanzania hawaingii kwenye matatizo” Alikaririwa Waziri Maghembe.

Wazairi Maghembe aliwaambia wazalishaji na wasambazaji hao kuwa Serikali ipo kutekeleza wajibu wake ambao ni kuweka mazingira mazuri kwa wawekezaji wa ndani na mambo mengine kama kutoa vibari vya kuuza sukari kwa utaratibu maalum na si magendo kama ilivyo sasa.

“Tuna ushahidi kuwa sukari iliyo kwenye akiba ya wafanyabiashara ni kidogo kwa kuwa imekuwa ikisafirishwa kwenda nchi jirani kimagendo. Alitoa mfano wa takwimu alizopewa wiki mbili zilizopita zilionyesha kuwa Kilombero Sugar na mfanyabiashara Mohamed Enterprises walikuwa na akiba ya tani 2,300 tu tofauti na uzalishaji ambao huwa ni akiba ya tani 30,000 kwa mwezi na kuongeza kuwa upo ushahidi unaoonyesha kuwa kiwango kikubwa cha sukari inauzwa nje ya nchi.

Akiongea kwa niaba ya Wazalishaji wa Sukari Bwana Ahmad Yahya kutoka Kiwanda cha Sukari cha Mtibwa alisema sukari imekuwa ikipanda kwa sababu mahitaji ya sukari yamekuwa makubwa na pili wazalishai wamekuwa wakitumia gharama kubwa za uzalishaji. Alizitaja gharama hizo kuwa kupanda kwa bei ya mbolea kutoka Dola 300 mpaka dola 700, bei ya chuma nayo imepanda mara mbili zaidi sambamba na gharama za nishati ya umeme kwa kuwa kumekuwa na tatizo la mgao wa umeme ambalo limechangia gharama ya nishati kupanda mara tatu zaidi ukilinganisha kama wangekuwa wakitumia umeme wa gridi ya taifa.

Waziri Maghembe aliafiki maelezo hayo lakini aliwakumbusha kuwa sababu hizo zilishajadiliwa katika Mkutano alioitisha Mheshimiwa Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mizengo Peter Pinda ambapo baada ya mkutano huo kwa kauli moja wazalishaji walikubali bei ya sukari iuzwe kwa Shilingi 72,000 kwa mfuko wa Kilo 50 bei hiyo ni bila VAT ili na wafanyabisha wanaouza rejareja wakinunua kwa bei hiyo wauze si zaidi ya Shilingi 1,700 kwa Kilo Moja, bei ambayo Watanzania wengi wanaimudu.

Baada ya kusikiliza hoja zao Waziri Maghembe alitoa tamko la Serikali kwa wazalishaji na wasambazaji hao kama ifuatavyo: - Moja Serikali imeruhusu Sukari kiasi cha Tani 100,000 iingizwe mara moja na utaratibu wa vibali utasimamiwa na kuratibiwa na Bodi ya Sukari.

Pili, Lazima Wazalishaji na wasambazaji wauze sukari yao ndani ya nchi ili kumpa unafuu Mtanzania na kama wanataka kuuza sukari nje ya nchi basi waombe vibali vya kufanya hivyo lakini atakayekiuka Serikali itachukua hatua ya kuyakamata magari yanayosafirisha sukari kwenda nchi jirani na kuitaifisha suakari pamoja na magari yalihusika kwenye biashara hiyo ya magendo.

Tatu, Bodi ya Sukari iandae mkutano wa kuwakutanisha Wadau wa sukari kabla ya tarehe 20 Oktoba, 2011.

Nne, Wasambazaji watakaopewa vibali vya kuagiza sukari kutoka nje ya nchi mara watakaponunua sukari hiyo watatakiwa kuonyesha shehema ya sukari waliyoagiza chini ya ukaguzi wa Bodi ya Sukari.

Tano, Serikali inawasiliana na Wakuu wa Mikoa yote ya Tanzania ili kuongeza idadi ya wasambazaji kwa kila Mkoa lakini kwa kuwachagua walio waaminifu tu.

Na mwisho, wazalishaji na wasambazaji kuwa waaminifu kwa kuuza sukari kwa  bei elekezi iliyotolewa na serikali yaani Shilingi 72,000 bila VAT kwa mfuko wa Kilogramu 50. Utekelezaji wa maazio hayo unaanza mara moja alisisitiza Waziri Maghembe.

NISHATI MBADALA KATIKA KUINUA KILIMO CHA UMWAGILIAJI

Serikali anajipanga kutumia nishati mbadala kama  jua na upepo (solar power)  katika kuinua na kuimarisha kilimo cha umwagiliaji  kama nchi nyingine zilizoendelea. Hayo yalibainishwa na kamatia ya Kilimo ya Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika ikiongozwa na  Naibu Katibu Mkuu wa Wizara ya hiyo Eng. Mbogo Futakamba wakati wa ziara yao nchini India ya  hivi karibuni .

Aidha Eng. Mbogo  amesema, kwa upande wa Tanzania gharama ya nishati ya umeme ni kubwa kuliko uwezo wa wakulima wengi hapa nchini hivyo kushindwa kuwekeza katika kilimo cha umwagiliaji.

Nishati mbadala kama jua ni muhimu  kuwekewa mkazo ili kuwasaidia wakulima kupata nishati ya uhakika kwa ajili ya kutumika katika umwagiliaji vinginevyo itakuwa vigumu kwa Taifa kufikia lengo la kuongeza eneo la umwagiliaji kwa hekta 40,000,000 kwa mwaka huu na lengo la kufikia hekta milioni moja zitakazokuwa zinamwagiliwa ifikapo mwaka 2015.

Sambamba na mikakati ya kukabiliana na tatizo la nishati, Serikali kupitia SAGCOT inampango wa kusimamia kwa ukaribu mipango ya kuwaandaa wakulima wadogo, wa kati na wakubwa katika kutekeleza shughuli za kilimo chenye tija kinachozingatia uzalishaji usindikaji hadi masoko kwa kutumia fursa ambazo wakulima wakubwa watakuwa nazo.

Aidha Naibu Katibu mkuu  amesema  Wizara na Kampuni ya Jain Irrigation system Ltd ya nchi hiyo wamekubaliana kuisaidia Tanzania katika  kujifunza kwa vitendo na kuzitumia teknolojia zilizoandaliwa na kampuni hiyo katika umwagiliaji na kilimo kwa ujumla.

Katika ziara hiyo, Kamati ya wataalam ya kilimo  ilijifunza mbinu mbalimbali za umwagiliaji kwa njia ya matone na kwa njia ya kunyunyizia pamoja na vifaa mbalimbali vinavyohitajika na namna ya kusanifu na kuijenga mifumo hiyo. Pia vifaa mbalimbali vyenye ufanisi katika kusafirisha maji ya umwagiliaji kwenda mashambani ikiwa ni pamoja na mabomba na vile vinavyofaa kwa mifereji ikizingatiwa matumizi kidogo ya maji vilikuwa ni moja ya mafunzo hayo.

Kamati imejifunza teknolojia mbalimbali zinazofaa kwa ajili ya uzalishaji wa mazao ya bustani na uzalishaji wa mazao bora kwa kutumia utaalaam wa kiutafiti katika mbegu na vipando mbalimbali ikiwa ni pamoja na mazao ya bustani (tissue culture) pamoja na kujifunza mbinu mbalimbali za kusukuma maji kwa ajili ya umwagiliaji zikiambatana na matumizi ya nishati mbadala.

umuhimu wa taarifa katika kuinua uchumi wa nchi

Kilimo ni sayansi ambayo mbali na vitendo inahitaji semina za mara kwa mara . moja ya mabo yanayoweza kumbadilisha mkulima ni upatikanaji wa taarifa sahihi kuhusu mabadiliko ya hali ya nchi, matokea ya tafiti mbalimbali pamoja na uhitaji wa soko. kutokana na uhaba wa taarifa katika vijiji vingi wataalam na watafiti mbalimbali kutoka wizara ya kilimo chakula na ushirka wamekuwa wakiwapatia taarifa wakulima na wadau wengine taarifa muhimu kama vichocheo vya mabadiliko ya katika sekta ya kilimo

Serikali yajipanga kukabiliana na uhaba wa sukari

Serikali imeagiza tani 120,000 za sukari kufuatia upungufu wa bidhaa hiyo hapa nchini uliosababishwa na   usafirishwaji mkubwa wa sukari nje ya nchi

Aidha mchakato huo utahusisha  tani 20,000 ambazo zitaagizwa kutoka katika nchi za SADC katika kipindi cha mfungo wa mwezi mtukufu wa ramadhani na kiasi kingine cha tani 100,000 zitaagizwa kutoka sehemu zinginezo .

Hayo yamesemwa na Katibu Mkuu wa Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika Bw. Mohamed Muya alipokuwa anaongea na wandishi wa habari katika ukimbi wa mikutano wa Kilimo I hivi karibuni

Pamoja na hayo serikali imesitisha leseni za kuuza sukari nje ya nchi katika kipindi hiki…. hatua ambazo utekelezaji wake unaanza mara moja.

Katika kuhakikisha kuwa sukari itakayoagizwa  inawafikia walengwa , wafanyabiashara wengi watapata lessen za uagizaji wa sukari hiyo kutoka nje ya kupitia taratibu na kanuni za uagizaji wa sukari katika kiwango kisichozidi tani  5000.

Imebainika kuwa upandaji wa bei ya sukari nchini Kenya na Uganda kumepelekea kuadimika kwa sukari nchini kwa kusafirisha nje ya nchi kwa magendo.Bei ya sukari nchini Kenya ni sh4000 kwa kilo na Uganda ni sh3500 kwa kilo.

Kufuatia hali hiyo serikali imechukua hatua kupunguza kasi ya uvushaji wa sukari kinyume na sheria .

Ili kutekeleza hatua za muda mfupi serikali imeunda kikosi kazi cha wataalamu watakaofanya utafiti wa taratibu za soko la sukari na ukokotoaji wa bei ili kuishauri serikali namna ya kukabiliana na changamoto hizo.

Kwa hatua za muda mrefu serikali inaendelea na utekelezaji wa mikakati ya kuongeza uzalishaji wa sukari kwa kiasi kisichopungua tani 550,000.

Maonesho ya Wiki ya muhogo yanakuja….

Maonesho ya Wiki ya muhogo yanayotarajia kuanza tarehe 11 mpaka 16 Septemba katika ukumbi wa Karimjee, Jijini Dar es Salaam ambapo uzinduzi utafanyika rasmi tarehe 14 Septemba na mgeni rasmi anategemea kuwa ni Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mhe. Dkt. Jakaya Kikwete.

Mkurugenzi Msaidizi, Sehemu ya Uendelezaji wa Mazao, Bwana Beatus Malema alisema maadhimisho hayo yana lengo la kuboresha zao hilo  ili  liwe zao la chakula na kipato kwa wakulima kuliko wakati huu linapoonekana kuwa ni zao la dharula au la mbadala  wakati wa tatizi la  njaa.

Zaidi ya  taasisi 78 za nje na ndani kushiriki zikiwemo ni pamoja na Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa (FAO), Tume ya Sayanasi na Teknolojia (COSTECH), World Vision, CONCERN, CRS, CAVA, VECO East Africa,  Ofisi za Balozi za hapa nchini, Wakulima, Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika na nyinginezo.

Kwa mujibu wa Bwana Malema kauli mbiu ya maonesho haya ni “ Muhogo kwa Chakula na Utajiri kwa Wote” .

Bwana Malema ametoa mwito

kwa wadau wa kilimo kuhudhuria kwa wingi katika wiki ya maonesho ya wiki ya muhogo ili kujionea jitihada zinazofanywa na Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika kwa kushirikiana na wadau wake namana wanavyofanya jitihada za kuboresha zao la muhogo kwa lengo la kufikia lengo la milenia la kuondoa umasikini kwa wakulima wa Tanzania.  

Mpunga Kuwa Mkombozi wa Uchumi

Shirika la utafiti na uzalishaji mpunga la Africanrice  limeingia mkataba wa kushirikiana na  Wizara ya Kilimo Chakula na Ushirika ili kuongeza uzalishaji wa mpunga  wa kutosha kwa matumizi ya watazania na baadae kukifanya kilimo  hicho kuwa cha kibiashara   dunian

 Akiongea na wandishi wa habari waziri wa kilimo chakula na Ushirika Mh. Jumanne maghembe  amesema shirika hilo kwa kushirikiana na wizara lengo kubwa ni kuhakikisha nchi inazalisha mpunga wa kutosha kwa matumizi ya ndani na kuuza nje na kuifanya Tanzania kuwa nchi moja wapo inayouuza mpunga nchini na  nje nchi na kuleta pesa za kigeni

 Aidha ushirikiano huo utaanzia katika uzalishaji wa mbegu za mpuga zenye ubora wa hali ya juu na utakao kidhi mahitaji ya soko ili zao hilo kuingia katika soko la dunia kwa alisema Mh.prof Magembe

Katika Sehemu ya pili mheshimiwa waziri alisema itakuwa kufanyia utafiti mbegu za mpunga za  aina mbalimbali na kuzifikisha katika vituo vya utafiti baadaye kuwafikie wakulima tayari kwa  kuzijaribu  ubora wake mashambani

Hata hivyo aliendela kusema kuwa Sehemu ya tatu ilijadiliwekwa na baina ya wizara na Africarice ni   kutengenza program ya kuongeza uzalisahaji wa mpunga hapa nchini ambayo itafangeza upatikanaji wa aina mbalimbali ya za mpunga na kufanya chi kupata chakula cha kutosha

Aidha shirika hilo litarajia baada ya mika  mitatu litazalisha tani million 27 za mpunga  badala ya tani lakin tisa ambazo Tanzania inazalisha kwa mwaka  mzima hivi sasa

Program hiyo itaendana na mafunzo ya muda mfupi kwa wataalamu wetu ili kurahisisha kuhamisha teknolijia hiyo kwa wakulima kiurahisi alisema wazira

KILIMO MSETO

hiki ni kilimo mseto ambachi kinachangia kwa kiasi kikubwa urutubishaji wa ardhi ya kilimo....kilimo hakitofautiani na kilimo hifadhi katika upandajia

kilimo hifadhi chenye ni kilimo ambacho hakihitaji kulima au kukatua shamba

MAPINDUZI YA KILIMO YATALETWA NA SERIKALI ZA MITAA

Serikali za mitaa ndio zinazoweza kusababisha mapinduzi ya kilimo kutokea hapa Tanzania 

hii inatokana na wao kuwa karibu sana na wakulima na ndio wanaojua tabia halisi ya mkulima

Aidha wapo wakulima wanaoshindwa kufikia malengo sio kwa sababu tu ya kukosa pembejeo za kilimo lakini kukosa uzalendo na kilimo chenyewe

Wapo wakulima wanaolima bila kufuata kanuni za kilimo bora kama vile kuaandaa shamba mapema, kutumia mbegu bora Kupalilia na kuvuna kwa wakati

Wakulima wenye tabia ya namna hii wanapatikana kwa kiasi kikubwa hapa nchini na wenye dhamana ya uhakika kudhibiti hali hiyo ni  ERIKALI YA MTAA peke yake, kwa kuzitumia sheria ndogondogo na kuziweka nyingine